استرس چطور باعث ریزش مو می‌شود؟ (آشنایی با تلوژن افلوویوم)

موهای سر در حالت طبیعی سه مرحله را طی می‌کنند: رشد (آناژن)، انتقال (کاتاژن) و استراحت/ریزش (تلوژن). در هر لحظه، حدود ۸۰–۹۰٪ موها در فاز رشد و فقط درصد کمی در فاز استراحت هستند؛ برای همین ریزش روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ تار مو طبیعی است.

در شرایط استرس شدید (روحی یا جسمی)، بیماری، جراحی، تب بالا، زایمان، رژیم سخت، کاهش وزن ناگهانی یا کمبودهای تغذیه‌ای، تعادل چرخه رشد مو به‌هم می‌ریزد. در این حالت:

• تعداد زیادی از فولیکول‌ها به‌طور ناگهانی وارد فاز تلوژن (استراحت) می‌شوند.
• حدود ۲ تا ۳ ماه بعد، این موها به‌صورت دسته‌ای شروع به ریزش می‌کنند.
• به این وضعیت، تلوژن افلوویوم می‌گویند که یکی از شایع‌ترین انواع ریزش موی ناشی از استرس است.

کلینیک‌ها و منابع معتبر پزشکی مثل Cleveland Clinic و Mayo Clinic تلوژن افلوویوم را یک ریزش موی موقت، منتشر و معمولاً برگشت‌پذیر معرفی می‌کنند که معمولاً چند ماه بعد از عامل استرس‌زا ظاهر می‌شود و با برطرف شدن آن، موها دوباره وارد فاز رشد می‌شوند.

آیا ریزش موی ناشی از استرس قابل برگشت است؟

در اکثریت موارد، پاسخ بله است؛ ریزش مو در اثر استرس برگشت‌پذیر است. اما میزان و سرعت برگشت‌پذیری به چند عامل بستگی دارد:

۱. حاد یا مزمن بودن استرس

• تلوژن افلوویوم حاد: بعد از یک استرس مشخص (مثل جراحی، کرونا، شوک روحی، سوگ، تصادف، زایمان، رژیم سخت) رخ می‌دهد.طبق داده‌های علمی، در بیش از ۹۰–۹۵٪ موارد، کمتر از ۶ ماه طول می‌کشد و با برطرف شدن عامل، موها به‌تدریج به وضعیت قبلی برمی‌گردند.
• تلوژن افلوویوم مزمن: وقتی استرس یا عوامل زمینه‌ای ماه‌ها و سال‌ها ادامه‌دار باشد، ریزش مو هم می‌تواند طولانی شود. حتی در این حالت، در اغلب افراد، ظاهر موها بعد از چند ماه دوباره به حالت طبیعی نزدیک می‌شود.، اما برگشت به تراکم کامل ممکن است طولانی‌تر شود.

۲. وجود یا عدم وجود ریزش موی ارثی هم‌زمان

اگر زمینه ریزش موی ارثی (آندروژنتیک) داشته باشید، استرس می‌تواند این روند را تسریع کند. در این حالت:

• بخش «موقتی و ناشی از استرس» قابل برگشت است.
• اما الگوی ارثی ممکن است به درمان هدفمند (مثل دارو یا روش‌های تخصصی) نیاز داشته باشد.

۳. تغذیه، کمبودها و سلامت عمومی

کمبود آهن، فریتین پایین، کمبود ویتامین D، بیماری‌های تیروئید، مشکلات هورمونی و برخی داروها می‌توانند در کنار استرس، ریزش مو را تشدید کنند. اگر این مشکلات اصلاح نشوند، فرآیند برگشت موها کندتر می‌شود.

علائم ریزش مو بر اثر استرس (تلوژن افلوویوم)

علائم ریزش موی ناشی از استرس معمولاً با این ویژگی‌ها شناخته می‌شوند:

• شروع تأخیری: معمولاً ۲ تا ۳ ماه بعد از یک استرس شدید، جراحی، بیماری حاد، تب بالا، زایمان، یا شوک عاطفی، ریزش شدید مو شروع می‌شود.
• ریزش منتشر (پراکنده): موها به‌طور یکنواخت از کل سر کم‌پشت می‌شوند، نه فقط از خط رویش مو یا شقیقه‌ها.
• ریزش دسته‌ای: هنگام شانه زدن یا شست‌وشو، دسته‌های مو در دست‌تان می‌ماند و این موضوع به‌شدت نگران‌کننده است.
• نازک شدن دم‌اسبی: حجم دم‌اسبی نسبت به چند ماه قبل به‌طور محسوس کم می‌شود.
• پوست سر کاملاً خالی نمی‌شود: برخلاف بعضی انواع ریزش دائمی، معمولاً تکه‌های کاملاً طاس ایجاد نمی‌شود، اما تراکم موها به‌وضوح کمتر است.
• تست کشش مو مثبت: اگر یک دسته ۵۰–۶۰ تار مو را آرام بکشید، تعداد بیشتری از حد طبیعی جدا می‌شوند.

در برخی افراد، استرس علاوه بر ریزش مو، خارش، سوزش خفیف، شوره یا چرب شدن پوست سر را هم تشدید می‌کند؛ هرچند این موارد بیشتر به مشکلات پوست سر (مثل درماتیت سبورئیک) مربوط‌اند و باید جداگانه بررسی شوند.

تفاوت ریزش موی ناشی از استرس با ریزش موی ارثی

تشخیص اینکه ریزش مو فقط به‌خاطر استرس است یا ریزش ارثی هم در کار است، خیلی مهم است؛ چون روی قابلیت برگشت‌پذیری و نوع درمان تأثیر می‌گذارد. جدول زیر یک مقایسه ساده نشان می‌دهد:

بعد از رفع استرس، موها چه زمانی برمی‌گردند؟

چرخه زمانی ریزش موی ناشی از استرس معمولاً این‌طور است:

• ۰ تا ۲ ماه بعد از استرس: هنوز ریزش غیرطبیعی دیده نمی‌شود؛ موها در سکوت وارد فاز استراحت می‌شوند.
• ۲ تا ۴ ماه بعد: شروع ریزش شدید، به‌خصوص هنگام شست‌وشو و شانه زدن. این مرحله برای بیمار خیلی ترسناک است.
• ۳ تا ۶ ماه: در اغلب افراد، شدت ریزش به‌تدریج کم می‌شود و رویش موهای ریز و کوتاه (baby hair) در حاشیه‌های پیشانی و فرق سر دیده می‌شود.
• ۶ تا ۱۲ ماه: موهای جدید ضخیم‌تر می‌شوند و تراکم کلی بهتر می‌شود. در بیشتر موارد، طی این بازه حجم موها تا حد زیادی به حالت سابق نزدیک می‌شود.

توجه کنید که حتی بعد از کنترل استرس، ریزش می‌تواند چند ماه ادامه پیدا کند؛ چون موهایی که قبلاً وارد فاز استراحت شده‌اند، طبق برنامه خودشان می‌ریزند. این موضوع طبیعی است و به معنی «قطع نشدن درمان» نیست.

چه کارهایی روند بهبود ریزش موی ناشی از استرس را سریع‌تر می‌کند؟

برای اینکه ریزش مو در اثر استرس سریع‌تر آرام شود و موها بهتر برگردند، این کارها کمک‌کننده‌اند:

۱. مدیریت استرس و سلامت روان

• تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا، پیاده‌روی روزانه یا هر فعالیتی که برایتان آرام‌بخش است را به‌صورت روتین وارد زندگی‌تان کنید.
• اگر استرس شدید، اضطراب یا افسردگی دارید، مشاوره با روان‌شناس یا روان‌پزشک ضروری است.
• خواب کافی (۷–۸ ساعت) و منظم، برای تعادل هورمون‌ها و بازسازی بدن بسیار مهم است.

۲. تغذیه کامل و اصلاح کمبودها

• مصرف پروتئین کافی (تخم‌مرغ، مرغ، ماهی، حبوبات) برای ساخت کراتین مو ضروری است.
• آهن، فریتین، ویتامین D، روی (زینک) و ویتامین‌های گروه B نقش مهمی در رشد مو دارند؛ کمبود آن‌ها باید با آزمایش خون و تحت نظر پزشک اصلاح شود.
• از رژیم‌های لاغری شدید و ناگهانی که هم استرس‌زا و هم کم‌مغذی هستند، خودداری کنید.

۳. مراقبت ملایم از موها

• شامپوی ملایم متناسب با نوع پوست سر استفاده کنید و از شست‌وشوی بسیار داغ یا خیلی خشن خودداری کنید.
• موها را در حالت خیس نکشید و شانه زدن را با شانه دندانه درشت و از انتها به ریشه انجام دهید.
• از بستن موها به شکل دم‌اسبی خیلی سفت، بافت محکم یا کش‌های تنگ که به ریشه فشار وارد می‌کنند، اجتناب کنید.
• کاهش استفاده از اتو، سشوار داغ، رنگ و دکلره در دوران ریزش، به کاهش آسیب کمک می‌کند.

۴. مکمل‌ها و محصولات کمک‌کننده (با نظر پزشک)

بعضی از افراد از مکمل‌های مخصوص مو و یا محلول‌های موضعی (مثل ماینوکسیدیل) سود می‌برند، اما انتخاب این محصولات باید با نظر پزشک و بعد از بررسی علت ریزش باشد، نه خوددرمانی.

چه زمانی حتماً باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در این موارد، مراجعه به متخصص پوست و مو (درماتولوژیست) ضروری است:

• ریزش شدید مو بیش از ۶ ماه ادامه پیدا کرده است.
• در نواحی جلوی سر، شقیقه‌ها یا فرق سر کم‌پشتی واضح و دائمی می‌بینید.
• هم‌زمان علائمی مثل خستگی شدید، کاهش وزن غیرقابل توضیح، اختلال قاعدگی، آکنه شدید، پرمویی صورت یا بدن دارید.
• پوست سر قرمز، دردناک، پوسته‌پوسته یا زخمی شده است.
• سابقه خانوادگی ریزش مو دارید و نگران ترکیب شدن استرس با ریزش ارثی هستید.

درمان‌های پزشکی احتمالی برای ریزش موی ناشی از استرس

درمان اصلی ریزش موی ناشی از استرس، برطرف کردن علت زمینه‌ای است. اما در کنار آن، پزشک ممکن است از روش‌های زیر هم استفاده کند:

• اصلاح کمبودهای تغذیه‌ای: تجویز مکمل آهن، ویتامین D، روی و سایر ریزمغذی‌ها در صورت کمبود.
• محلول‌های موضعی تقویت‌کننده: در برخی موارد، محلول‌هایی مثل ماینوکسیدیل می‌توانند به تسریع ورود موها به فاز رشد کمک کنند. استفاده از آن حتماً باید تحت نظر پزشک باشد.
• محصولات تقویت‌کننده ساقه مو: شامپوها و لوسیون‌های تقویتی به‌تنهایی علت ریزش را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند به بهبود ظاهر و ضخامت ساقه مو کمک کنند.
• روش‌های درماینی پیشرفته: در مواردی که ریزش موی ارثی هم‌زمان وجود دارد، ممکن است پزشک براساس شرایط شما از درمان‌هایی مثل مزوتراپی، PRP، داروهای خوراکی یا در نهایت کاشت مو صحبت کند؛ اما خودِ تلوژن افلوویوم به‌تنهایی معمولاً نیاز به کاشت مو ندارد.

سوالات متداول

آیا ریزش موی ناشی از استرس همیشه برگشت‌پذیر است؟

در اغلب موارد بله. وقتی علت استرس‌زا برطرف شود و کمبودهای تغذیه‌ای یا بیماری‌های زمینه‌ای اصلاح شوند، چرخه رشد مو به حالت طبیعی برمی‌گردد و طی چند ماه، موهای جدید رشد می‌کنند. اما اگر هم‌زمان ریزش موی ارثی، مشکلات هورمونی یا بیماری‌های مزمن وجود داشته باشد، ممکن است بخشی از نازکی موها باقی بماند و نیاز به درمان طولانی‌مدت‌تری باشد.

ریزش مو در اثر استرس معمولاً چقدر طول می‌کشد؟

در تلوژن افلوویوم حاد، ۳ تا ۶ ماه بعد از شروع ریزش، شدت ریزش کمتر می‌شود و علائم بهبود دیده می‌شود. در بعضی افراد، به‌خصوص اگر استرس یا کمبودها ادامه‌دار باشد، روند می‌تواند طولانی‌تر شود و به تلوژن افلوویوم مزمن تبدیل شود که ماه‌ها و حتی سال‌ها طول می‌کشد؛ هرچند باز هم معمولاً پیش‌آگهی از نظر زیبایی خوب است.

آیا ریزش مو به‌خاطر استرس می‌تواند باعث طاسی دائمی شود؟

خودِ ریزش موی ناشی از استرس (تلوژن افلوویوم) به‌تنهایی باعث طاسی دائمی نمی‌شود و فولیکول‌ها را از بین نمی‌برد؛ فقط موها را زودتر وارد فاز استراحت می‌کند. اما اگر زمینه ریزش موی ارثی یا بیماری‌های دیگر وجود داشته باشد و درمان نشوند، ممکن است به‌مرور کم‌پشتی دائمی‌تر شود.

اگر استرسم را کنترل کنم، لازم است درمان دیگری برای موها انجام دهم؟

در بسیاری از افراد، فقط کنترل استرس، اصلاح سبک زندگی و تغذیه کافی است و موها به‌تدریج برمی‌گردند. اما اگر:

• ریزش بعد از چند ماه هنوز شدید است،
• یا تراکم مو خیلی کم شده،
• یا سابقه خانوادگی ریزش مو دارید،

بهتر است حتماً توسط پزشک معاینه شوید تا در صورت نیاز، از درمان‌های تکمیلی برای تسریع رشد و جلوگیری از پیشرفت ریزش موی ارثی استفاده شود.

آیا ماساژ سر یا روغن‌های گیاهی ریزش موی ناشی از استرس را درمان می‌کنند؟

ماساژ ملایم پوست سر می‌تواند جریان خون سطحی را بهتر کند و از نظر روانی هم آرام‌بخش است؛ اما جایگزین درمان علت اصلی (استرس، کمبودها، بیماری‌های زمینه‌ای) نیست. روغن‌ها و ماسک‌های گیاهی، اگر درست و بدون حساسیت استفاده شوند، ممکن است به نرمی ساقه مو کمک کنند؛ ولی مشکل اصلی را به‌تنهایی حل نمی‌کنند.

جمع‌بندی: ریزش مو در اثر استرس برگشت‌پذیر است، اما…

ریزش موی ناشی از استرس یکی از شایع‌ترین انواع ریزش موقتی مو است و در بیشتر مواقع، با مدیریت استرس، اصلاح کمبودهای تغذیه‌ای و مراقبت درست از موها، طی چند ماه بهبود پیدا می‌کند. اما:

• اگر ریزش مو طولانی شده،
• یا الگوی ریزش شبیه ریزش ارثی است،
• یا علائم دیگری در بدن‌تان دارید،

حتماً نیاز به ارزیابی تخصصی دارید تا از تبدیل شدن یک مشکل موقت به یک ریزش مزمن و آزاردهنده جلوگیری شود.

اگر نگران هستید و دوست دارید وضعیت موی خودتان را دقیق‌تر بدانید، بهترین کار این است که با یک کلینیک تخصصی پوست و مو مثل آرمو مشاوره کنید تا براساس شرایط بدنی، سبک زندگی و سابقه خانوادگی شما، بهترین تصمیم درمانی گرفته شود. با ما در تماس باشید.